خانه سیاه است، فروغ فرخزاد (۱۹۴۲)

خانه سیاه است به کارگردانی فروغ فرخزاد یکی از تحسین‌برانگیزترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران به شمار می‌رود. این فیلم مستندی کوتاه درباره اقلیت جزامیانی‌ است که کارگردان در طی دوازده روز زندگی با آنها ثبت کرده است. اگرچه، این مستند به عنوان تنها اثر سینمایی فروغ شناخته می‌شود، اما همچنان به عنوان یکی از تاثیرگذارترین آثار سینمایی تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود و همچنین الهام‌بخش جنبش نوگرای فیلم‌سازانی همچون عباس کیارستمی بوده است.

وی در جایی با اشاره به فیلم می‌گوید «فروغ در این فیلم بهتر از دیگر آثار خود توانسته است علاقه و شیفتگی خود به زیبایی و حقیقت را به نمایش بگذارد.». فرخزاد امروزه به عنوان نماد آزادی هنری، فردی و همینطور آزادی زنان در اذهان ایرانیان نقش بسته است.

۲. خشت و آینه، ابراهیم گلستان (۱۳۴۳)

خشت و آینه ساخته ابراهیم گلستان، محصول ۱۳۴۳، داستان یک راننده تاکسی را روایت می‌کند که شبی پس از پایان شیفت کار خود، کودک شیرخواری را در ماشینش پیدا می‌کند اما او و دوست‌دخترش در مورد این که با کودک چه بکنند، اتفاق نظر ندارند. گلستان یکی از اولین فیلم‌سازان ایرانی می باشد که در جشنواره‌های بین‌المللی مورد تقدیر قرار گرفت و همچنین به دلیل رابطه مناقشه برانگیز خود با هنرمند معاصر فروغ فرخزاد شهرت داشت.

۳. آرامش در حضور دیگران، ناصر تقوایی (۱۳۴۹)

آرامش در حضور دیگران، که لقب یکی از برترین فیلم‌های موج نوی سینمای ایران را یدک می‌کشد، روایت زندگی فلاکت‌بار یک سرهنگ بازنشسته است که به همراه همسرش به شهر مهاجرت می‌کند، اما برای ادامه زندگی به شیوه مدرن با مشکلات زیادی  روبرو می‌شود. این فیلم با اعتراض جامعه علمی در ایران توقیف شد و به گفته منتقدان، توقیف این فیلم ضربه جبران‌ناپذیری به موج نو در سینمای ایران وارد کرد. باور آنها بر این است که چنانچه فیلم بلافاصله پس از تولید، در سال ۱۳۴۹، به نمایش درآمده بود سینمای ایران به طور قطع مسیر متفاوتی را در پیش گرفته بود. صرف نظر از تاخیر در اکران آن،  فیلم به سبب بالا بودن کیفیت هنری آن و نیز به خاطر زیر سوال بردن و درهم شکستن قواعد  فیلم‌های تجاری آن زمان مورد تحسین و تقدیر قرار گرفت.

۴. گاو، داریوش مهرجویی (۱۳۴۸)

گاو، ساخته داریوش مهرجویی، که  در سال ۱۹۷۱ بدون مجوز دولت و به صورت مخفیانه به جشنواره ونیز راه یافته بود، جایزه منتقدین این جشنواره را از آن خود کرد. موفقیت این فیلم در صحنه بین المللی، با نمایش در فستیوال فیلم برلین ادامه یافت و تحسین منتقدان بسیاری را برانگیخت. فیلم با انتخاب رویکرد تصویری و روایی مشابه با آنچه در آرامش در حضور دیگران، ساخته ناصر تقوایی، شاهد هستیم، رابطه عمیق مرد روستایی به نام حسن با گاو خود را روایت می‌کند. بعد از مرگ  گاو، حسن دچار دگرگونی عاطفی شده و خود را گاو می‌پندارد. حمیدرضا صدر، منتقد مطرح ایرانی درباره این فیلم این چنین می گوید:  “گاو اولین فیلم ایرانی بود که دنیای افرادی کوچک و نا قهرمان را به تصویر کشید“. این فیلم راه را برای بیان اظهارات مخالف و نقد اجتماعی در ایران هموار کرد.

۵. رگبار، بهرام بیضایی (۱۳۵۱)

فیلم رگبار که محصول سینمای پیش از انقلاب ایران است، داستان معلم تحصیل‌کرده‌ای را روایت می‌کند که برای ماموریت کاری خود به شهری جدید وارد می‌شود. معلم دلباخته زنی از طبقه زحمتکش می‌شود که مراقبت از برادر کوچکتر و مادر سالخورده خود را بر عهده دارد. در نهایت، فیلم به بررسی معضلات  مختلف اجتماعی می پردازد که سد راه  تحقق رویاها و عشق می شوند. کلاغ، فیلم مهم و جذاب دیگری از بیضایی می‌باشد که تماشای آن به علاقمندان پیشنهاد می‌شود.

۶. یک اتفاق ساده، سهراب شهید ثالث (۱۳۵۲)

شاید بتوان یک اتفاق ساده ساخته سهراب شهید ثالث را به عنوان یکی از ماندگارترین آثار او در نظر گرفت. این فیلم که وجهه‌ای مستندگونه دارد، به بررسی زندگی رقت‌بار پسرکی منزوی، فقیر و بی‌دفاع، می پردازد که با مادری بیمار و پدری که از طریق قاچاق ماهی روزگار می‌گذراند زندگی می کند. به دنبال مرگ ناگهانی مادر، زندگی ملال‌آور پدر و پسر همچنان مبهم و بدون هیچ تغییری ادامه می‌یابد. به دنبال یک اتفاق ساده، شهید ثالث با سبک متمایز خود در ساخت فیلم‌هایی ساده شناخته شد که به بیان صادقانه زندگی روزمره و اغلب روستایی می‌پرداخت.

۷. دونده، امیر نادری (۱۳۶۳)

دونده امیر نادری یکی از اولین ساخته‌های سینمای پس از انقلاب محسوب می‌شود که توانست توجه جهانیان را به سینمای ایران جلب کند. این فیلم روایت داستان امیرو، پسرک بی‌سرپرست، فقیر و بی‌سوادی‌ست که در بحبوحه شرایط پس از جنگ بسر می‌برد. امیرو برای گذران زندگی ناچار به فروش زباله است و در تلاشی برای دفاع از حق خود در برابر پسرهای بزرگ‌تر تصمیم می‌گیرد با آنها مقابله کند: “او یک دونده به تمام معناست و می‌خواهد با بهترین‌های دو مسابقه بدهد”.  در این فیلم، امیر نادری خصیصه‌های بصری و روایی جدیدی را بنیان نهاد که رد پای آن بعدها در سینمای مستقل و در آثار هنرمندان بنام هم‌دوره وی دیده می‌شود. از دیگر آثار برجسته امیر نادری می‌توان به آب، باد، خاک اشاره کرد.

۸. طعم گیلاس، عباس کیارستمی (۱۳۷۶)

طعم گیلاس بدون شک یکی از شاهکارهای کیارستمی شناخته می شود. این درام مینی‌مالیستی، داستان مرد میان‌سالی‌ست که با پیشنهاد دستمزد قابل توجه از فردی ناشناس می‌خواهد تا او را کشته و دفن کند. پایان خیره‌کننده فیلم که مرز میان خیال و واقعیت را در می‌نوردد، به شکنندگی و بهای زندگی و زنده ماندن اشاره دارد.

از کیارستمی به دلیل نگاه شاعرانه و بصری خود برای توصیف زندگی، مرگ و حقیقت یاد می‌شود. گزارش و کلوزآپ از دیگر آثار برجسته وی برشمرده می‌شوند.

۹. طلای سرخ، جعفر پناهی (۱۳۸۲)

از میان همه آثار جعفر پناهی که به مسائل اجتماعی می‌پردازند، طلای سرخ روایت داستان راننده یک پیتزایی به نام حسین  است که پس از سرقت از یک جواهر فروشی به زندگی خود خاتمه می‌دهد. توهین ها و تحقیر هایی که حسین برای خریدن حلقه ازدواج برای نامزدش از سوی سایر دیگران تحمل می کند، نمایانگر ظلم و ستمی‌ست که وی از سوی هموطنان‌اش دریافت می‌کند. فیلم با نگاهی ظریف و در عین حال قدرتمند به نمایش شکاف طبقاتی میان اقشار مختلف و فشارهای وارد بر مردان در ایران می‌پردازد.

۱۰. جدایی نادر از سیمین، اصغر فرهادی (۱۳۸۹)

اصغر فرهادی در سال ۲۰۱۱ به عنوان اولین ایرانی برنده جایزه اسکار در بخش بهترین فیلم‌ خارجی انتخاب شد. شاید بتوان شناخته شده‌ترین فیلم بین‌المللی این لیست را جدایی نادر از سیمین دانست که تزلزل در زندگی زناشویی در دوران معاصر جامعه ایران می‌پردازد. این فیلم  بر